فن شناسی و آسیب شناسی آجرهای مکشوفه از منطقه تل آجری متعلق به دوره هخامنشی

محوطه "تل آجری" یکی از محوطه های باستانی است که در شهرستان مرودشت واقع شده و تا کنون سه فصل از کاوش را پشت سر نهاده است. آنچه محوطه تل آجری را حائز اهمیت می کند کشف بقایای معماری مزّین به آجرهای لعابداری است که با توجه به لایه نگاریهای باستان شناسی به عهد هخامنشی تعلق دارد. در پایان نامه حاضر سعی بر این است که با انجام مطالعاتی در راستای فن شناسی و آسیب شناسی آجرهای لعابدار این محوطه به اطلاعاتی چون چگونگی تولید این آجرها و ماهیت لعاب روی آنها و همچنین عوامل موثر در فرآیند تخریب این آثار دست یافته شود. فصل نخست این پایان نامه به بیان کلیات تحقیق اختصاص داده شده است. معرفی آجر و لعاب به شکل کلّی و انجام مطالعات تاریخی از جمله مباحث مطرح شده در فصل دوم است. در این فصل همچنین محوطه تل آجری معرفی می گردد و چگونگی کاوش های انجام گرفته در این محوطه توضیح داده می شود. در فصل سوم نمونه آجرهای محوطه تل آجری که جهت انجام مطالعات آزمایشگاهی انتخاب شده اند به همراه دیگر آجرهای موجود در محوطه معرفی می شود. فصل چهارم به فن شناسی آجرها و لعاب روی آنها با تکیه بر مطالعات آزمایشگاهی اختصاص داده شده است. فن شناسی آجرها با استفاده از آنالیزهای xrd و xrf، آنالیز حرارتی dtaوtg، مطالعات میکروسکوپ الکترونی روبشی sem-edx و بررسی های پتروگرافی انجام گرفته و نتایج جالب توجهی از تکنولوژی تولید و پخت این آثار به دست داده است. شناسایی کوارتز بعنوان فاز اصلی تشکیل دهنده آجرها که بصورت ریزدانه و یکسان در بافت آجر پراکنده شده است و شکل گیری کانی هایی چون آلبیت، آنورتیت، گلنیت و پیروکسن در محدوده دمای پخت 1000 تا 1020 درجه سانتی گراد از ویژگی های ساختاری این آجرهاست. لعاب مورد استفاده روی آجرها، لعاب بر پایه ترکیبات سربی است. فصل پنجم این پروژه مروری دارد بر آسیب های آجرها و عوامل احتمالی پدید آورنده این آسیب ها. طبق مطالعات انجام گرفته بر روی نمونه آجرهای تل آجری، تاثیر رطوبت بصورت پودر شدن و یا سست شدن سطح لعاب آشکار گشته و همچنین تبلور مجدد برخی مواد در بدنه آجرها موجب اثرات تخریبی در مرز بین بدنه و لعاب شده است. در پایان با توجه به قرار گیری آجرهای لعابدار تل آجری در دل خاک، پیشنهاداتی جهت اتخاذ شیوه های مناسب جهت حفاظت بهینه از این آثار ارزشمند ارائه شده است.